Dilbilgisi bir dilin işleyişini ve düzenini, dilin sesini, yapısını, anlamını ve cümle kuruluşunu inceleyen bilimdir. Aynı zamanda tüm bu kuralları açıklayan, öğreten ders ya da kitaplardır. Dilbilgisi, incelendiği dil unsurlarına göre bölümlere ayrılır.

• Fonetik
• Morfoloji
• Etimoloji
• Semantik

Fonetik, dilin seslerini inceler yani ses bilgisidir. Morfoloji, yapıbilimdir. Yapı yönünden kelime ve şekilleri konu edinir. Etimoloji ise kelime ve şekillerin çıkış yerlerini inceler. Semantik, anlambilimdir. Kelimelerin anlamlarını inceler.

Dil Bilgisi Konu Anlatımı Neleri Kapsar?

Ne demiştik, dil bilgisi aynı zamanda ders ya da kitaptır. Dil bilgisi üzerine tüm detaylar, kurallar açıklanır ve işlenir. Kendi aralarında üç gruba ayrılırlar.

• Sözcük türleri
• Yapı ve şekil bilgisi
• Cümle bilgisi

Dil Bilgisi Sözcük Türleri Neleri Kapsar?

Sözcük, insanların yaşamı boyunca iletişim kurması ve kendini ifade edebilmesi için kurduğu cümlelerin en küçük parçasıdır. Sözcükler, cümle içerisinde çeşitli anlam ve görevlerde kullanılır. Sözcüklerin genelde birden fazla anlamı vardır. Sözcük türleri ise sözcüklerin cümle içerisinde üstlendikleri göreve göre isimlendirilir ve iki gruba ayrılır.

• İsim soylu sözcükler
• Fiil soylu sözcükler

İsim soylu sözcükler kendi aralarında 7 gruba ayrılır.

• İsimler (ad)
• Sıfatlar (ön ad)
• Zamirler (adıl)
• Zarflar (belirteç)
• Edatlar (ilgeç)
• Bağlaçlar
• Ünlemler

Fiil soylu sözcükler de kendi aralarında 2 grupta incelenir.

• Fiiller (eylemler)
• Fiilimsiler (eylemsiler)

İsim soylu sözcüklerin başında gelen isim nedir diyecek olursak varlıkların, kavramların, durumların, duyguların ve düşüncelerin karşılığı olarak kullanılan sözcüklerdir. Ad olarak da bilinir. Kendi içinde üç gruba ayrılır.

• Varlıklara verilişlerine göre isimler
• Varlıkların sayılarına göre isimler
• Varlıkların oluşuna göre isimler

Varlıkların verilişine göre oluşturulan isimler ikiye ayrılır. Bunlar, özel isim ve cins isimdir. Varlıkların sayılarına göre isimler üçe ayrılır. Bunlar tekil isimler, çoğul isimler ve topluluk isimleridir. Son olarak varlıkların oluşuna göre oluşan isimler de somut ve soyut olmak üzere ikiye ayrılırlar.

Özel isim, tek ve özel olan varlıklara verilen isimdir. (Mustafa Kemal Atatürk, Türkiye, Türkçe…)

Cins isim, aynı türden olan varlıkların veya kavramların ortak ismidir. (anne, dergi, saat…)

Tekil isim, aynı türden olan varlığının birini karşılayan isimdir. (ağaç, asker, öğrenci…)

Çoğul isim, aynı türden olan ve birden fazla varlığı karşılayan isimdir. Çoğul isimler –lar, –ler çoğul eki alır. (ağaçlar, askerler, öğrenciler…)

Topluluk isimleri ise çoğul eki almadan, birden fazla varlıklardan oluşan gruplara verilen isimdir. (orman, ordu, sınıf…)

Somut isimler, beş duyu organımızın en az biriyle algılayabildiğimiz varlıklara verilen isimlerdir. (rüzgar, ışık, sıcak…)

Soyut isimler, beş duyu organımızın hiçbiriyle algılayamadığımız varlıklar veya kavramlardır. (iyilik, sevinç, umut…)

Sıfat nedir diyecek olursak, isimlerin önüne getirilerek varlıkları renk, şekil, durum ve sayı olarak belirtir. Her zaman isimden önce kullanılır ve kendi içinde ikiye ayrılırlar.

• Niteleme sıfatları
• Belirtme sıfatları
  

  Niteleme sıfatı örnekleri

Niteleme sıfatları varlıkların durumlarını, rengini, biçim ve özelliğini belirtmek için kullanılır. İsimlere “nasıl” sorusunu sorularak bulunur. Örnekle inceleyerek daha iyi bilgi edinebilirsiniz.

• Kırmızı ayakkabılar dikkat çekiyordu. (Nasıl ayakkabılar?)
• Kurumuş yapraklar kaldırımlara düşmüş. (Nasıl yapraklar?)

Belirtme sıfatları ise varlıkları işaret, sayı, yer, belgisizlik ve soru olarak belirtir. Kendi aralarında dörde ayrılırlar.

• İşaret sıfatı
• Sayı sıfatı
• Belgisiz sıfat
• Soru sıfatı

İşaret sıfatı, varlıkları işaret yoluyla belirtir. İsimlere sorulan “hangisi” sorusuyla bulunur.

• Bu kitabı senin için aldım.

Sayı sıfatları, varlıkları sayı yoluyla belirtir. İsme sorulan “kaç, kaçıncı, kaçar, kaçta kaç” sorularının cevabıdır.

• Yirmi bir kitap bitirmiş.
• Yedinci cüce de gitmiş.
• Elmaları ikişer ikişer dağıtmalı.
• Alım satımdan yüzde otuz pay aldı.

Belgisiz sıfatlar, varlıkları sayı ve miktar bakımından tam belirtmeyen sözcüklere verilen isimdir. Bir, birkaç, birçok, çoğu, kimi gibi belirsizlik anlamı taşıyan sözcükler kullanılır.

• Yarın birkaç kişi ziyaretine gidecek.

Soru sıfatları, isimleri soru yönüyle belirtir ve isimleri anlamca tamamlar. Soru sıfatlarının cevabı her zaman sıfat olarak karşımıza çıkar.

• Tatilde kaç kitap bitirdin?

İsim soylu sözcükler arasında yer alan diğer bir grup da zamirlerdir. Zamir, cümlede ismin yerine kullanılan sözcüklerin adıdır. Yerini tuttukları varlıklara ve özelliklere göre iki başlıkta incelenirler.

• Sözcük durumundaki zamirler
• Ek durumundaki zamirler
  

  Zamir Çeşitleri

Sözcük durumundaki zamirler kişi zamirleri, işaret zamirleri, belgisiz ve soru zamirleri olmak üzere dört gruba ayrılırken ek durumundaki zamirler de ilgi ve iyelik zamirleri olmak üzere ikiye ayrılır. Şimdi bu grupları detaylı olarak inceleyelim.

Kişi zamirleri, insan isminin yerini tutar. Kişi zamirlerinin üçü tekil, üçü de çoğuldur. Ben, sen, o, biz, siz, onlar olmak üzere altı tanedir. Çekim eki alarak da karşımıza çıkabilirler. Bu durumda bana, seni, ondan, bizim, sizde ve onları haliyle de cümle içerisinde yer alabilir.

• O, pikniğe gelmeyenler arasındaydı.

İşaret zamirleri, varlıkların isimlerini söylemeden onları işaret yoluyla göstermeye denir. Bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar, buraya, şuraya, oraya gibi kelimeler işaret zamirlerinin arasındadır.

• Ekibinize ait olan kitaplar orada.

Belgisiz zamirler, varlıkların yerini tutmasına rağmen hangi varlığın yerini tuttuğu açık ve net olarak belli olmayan sözcüklerdir.

• Onu kimse anlamıyor.

Soru zamirleri, isimlerin yerini soru yoluyla tutan sözcüklere denir. Ne, kim, kimi, kaçı, hangisi, kaçı, nereye gibi sözcükler soru zamiridir.

• Dolaptaki yemeği kim yedi?

Ek durumundaki zamirler arasında yer alan aitlik zamirleri, ek halinde getirildiği ismin hangi şahsa ait olduğunu bildirir. Benim, senin, onun, bizim, sizin, onların olarak karşımıza çıkar.

• Benim kitabım bitti.

Son olarak ilgi zamirleri ise cümlede daha önce geçmiş bir ismin yerini tutan –ki ekidir. Bu ek kendinden önceki kelimeye bitişik yazılır.

• Benim elbisem kırmızı, seninki beyaz.

Gelelim zarflara yani belirteçlere. Zarf; sıfatlardan, fiillerden ve fiilimsilerden önce gelerek onları zaman, yön ve miktar olarak belirtir. Tek başına kullanıldıkları zaman isim görevindedir. Cümle içerisinde zarf tümleci olarak yerini alırlar. Durum zarfları, zaman zarfları, yer ve yön zarfları, miktar zarfları, soru zarfları olmak üzere beş gruba ayrılır.

Durum zarfları fiilin bildirdiği işin, oluşun veya hareketin durumunu, özelliğini, sebebini belirten sözcüklerdir. Fiile sorulan nasıl, neden, niçin, niye sorularına cevap verir.

• Vatandaş, konuşmayı dikkatle dinliyordu.

Zaman zarfları, fiilin bildirdiği işin, oluşun veya durumun zamanını bildirir. Ne zaman sorusunun cevabıdır.

• Sınavlar önümüzdeki ay başlıyor.

Yer-yön zarfları, fiilleri veya fiilimsileri yer ve yön olarak belirtir. Nereye sorusunun cevabıdır.

• Pencereden aşağı bakıyor.

Miktar zarfları, bir fiilin, sıfatın veya zarfın miktarını belirtir. Ne kadar sorusunun cevabıdır.

• Çok okuyarak kendini geliştirdi.

Soru zarfları, fiilleri veya fiilimsileri soru bakımından belirtir.

• Eve ne zaman gideriz?

Edat, tek başına bir anlam taşımayan kendinden önceki cümleyle ilgi kuran kelimelere denir. Gibi, kadar, ile, için, dolayı, yalnız en çok kullanılan edatlardır.

• Kapıyı anahtarla açmış.

Bağlaç, cümleleri birbirine bağlayan cümlelerdir.

• Duygu ve düşüncelerinizi alalım.

Ünlem bildiren sözcükler, cümle içerisinde herhangi bir duyguyu belirtmek ya da seslenmek için kullanılır.

• Hey! Buraya bak!

Gelelim eylem soylu sözcüklere. Bu grup kendi arasında ikiye ayrılarak karşımıza çıkıyor. Fiiller ve fiilimsiler. Fiil, bir eylemi veya bir durumu anlatan sözcüklere denir. Fiilimsi ise fiillere getirilen eklerle oluşturulur ve fiilleri isim, sıfat ve zarf şekline dönüştürür.

• Bu kitabı okumak ister misin?
• Ben de bu dergiyi okumayı  istiyorum.