Paragraf, herhangi bir konunun hakkında yazımı yapılan bir yazının satır başı ile başlayıp bir sonraki satır başına kadarki aralıkta ye alan bölümüne verilen addır. Satır başları ise bazı önemli noktalara dikkat edilerek yapılmaktadır. Paragrafta bir duyguyu, düşünceyi, durumu, isteği veya öneriyi tek bir yönden betimleyerek anlatan, bu işlem esnasında düşünceyi geliştirme yollarında da başvurulan bir yazı türüdür.
Kelimeler birleşerek, cümleler birleşerek paragrafları, paragraflarda birleşerek yazıları oluşturur. Yani paragraf aslında bir yazının küçültülmüş bir kesitidir. Bu yönü ile yapı bakımından yazı ile benzerlik gösterir. Yazıda yer alan giriş, gelişme, sonuç bölümleri paragraf içerisinde de yer almaktadır.
Her paragraf farklı bir satır başı ile başladığından dolayı her biri farklı bir düşünceyi savunur. Paragrafın bir bütün şeklini alabilmesi için paragraf içerisinde yer alan cümle yapılarının ve anlamlarının da bir bütünlük oluşturması gerekmektedir. Paragraflarda işlenen konular birbirleri ile benzerlik göstermektedir. Bu sayede birleşerek ana düşünce etrafında toplanırlar ve kaliteli bir yazı üretilmiş olur.
Paragraflarda işlenmekte olan konu farklılıklarına göre farklı paragraf çeşitleri oluşturulmaktadır.
Türkçe’ de Konularına Göre Paragraf Çeşitleri
- Olay Paragrafı
- Fikir Paragrafı
- Betimleme Paragrafı
- Çözümleme Paragrafı
- Açıklama Paragrafı
- Tartışma Paragrafı
- Düşsel Paragraf
- Mizahi Paragraf
–Olay Paragrafı:
Uzun ya da kısa bir olay anlatılır. Duygular ve düşünceler gerçek ya da kurmaca bir olay içerisinde verilir. Olay anlatımı esnasında kronolojik sıralamaya uyarak bu işlem yapılır. Daha çok hikâye ve roman gibi sanatsal metin yazımında kullanılmaktadır.
Örnek;
‘’Koca Ali en kalın, en katı demirleri mısır yaprağı gibi incelten, kâğıt gibi yumuşatan sanatını kimseden öğrenmemiş, kendi kendine bulmuştu. Daha on iki yaşındayken, sert bir beylerbeyi olan babasının başı vurulmuş, öksüz kalmıştı. Amcası çok zengindi. Gösterişe düşkün bir vezirdi. Onu yanına aldı. Okutmak istedi. Belki devlet katında yetiştirecek, büyük görevlere çıkaracaktı. Ama Ali’nin yaratılışında başkasına gönül borcu olmak gibi bir sızlanmaya yer yoktu. ‘Ben kimseye eyvallah etmeyeceğim.” dedi. Bir gece amcasının konağından kaçtı. Başıboş bir adsız gibi dağlar, tepeler, dereler aştı. Adını bilmediği ülkelerde dolaştı. Sonunda Erzurum’da yaşlı bir demircinin yanına girdi. Otuz yaşına kadar Anadolu’da uğramadığı kent kalmadı. Kimseye boyun eğmedi. Gönül borcu olmadı. Ekmeğini taştan çıkardı.’’
Yukarıdaki paragraf Ömer Seyfettin ‘in Diyet adlı hikâyesinde geçen bir paragraftır. Hikâyenin başkahramanı Koca Ali ‘nin özelliklerini ve başından geçen olayları kronolojik bir biçimde anlatmıştır.
Paragraflar anlamlarına, çeşitlerine ve diğer bazı özelliklerine göre farklı başlıklar altında incelenebilir.
–Fikir (Düşünce) Paragrafı:
Sabit bir konu hakkında bilgi vermek, bir düşünceyi değiştirmeden aktarmak, okurları aydınlatmak üzere yazılan paragraflardır. Makale ve eleştiri gibi öğretici metinlerde kullanılır. Tartışma paragraflarındaki gibi karşı çıkılan farklı bir düşünce içermez. Tek bir bakış açısından bilgi verir.
Örnek:
‘’Toplum olarak güzellik duygumuzu, estetik hazlarımızdan pek çoğunu kaybettik. Güzellikleri kaybede kaybede çirkinlikleri normal karşılayan bir toplum hâline geldik. Daha beteri iki asırdan beri doğru dürüst bir güzellik ortaya koyamadığımızı söyleyince eleştiriliyorum. Oysa yaptığımız estetikten yoksun inşa edilen anıtlar, köprüler, çeşitli yapılar güzellik duygumuzu yitirdiğimizi anlatmaya yetiyor. Tıpkı işitme engelli birinin çevresindeki şamatayı duymaması gibi…’’
Yukarıdaki paragrafta yazar güzellik duygumuzu yitirdiğimizden bahsetmiş ve var olan örneklerle bunları destekleyerek kanıtlama amacı gütmüştür.
–Betimleme Paragrafı:
Sözcüklerin kullanımı ile bir nesne, mekân, varlığın gözlerde canlandırılmasını sağlamak amaçlanmaktadır. Sanat metinlerinde çokça kullanılır. Sanatsal ve açıklayıcı betimleme olarak iki türü vardır.
Örnekler:
Sanatsal Betimleme:
‘’Saf mavi bir sema… Çiçekli ağaçlar… Uyur gibi sessiz duran deniz… Karşı sahilde mor, fark olunmaz sisler altında dağlar, korular, beyaz yalılar… Bütün bunların üzerinde mitolojik öykülerdeki gibi uçan martı sürüleri!’’
Açıklayıcı Betimleme:
‘’San Markus Meydanı Avrupa’nın en geniş meydanıdır. Bu meydan, oldukça geniş, ışıklı ve renkli; güvencinlerle dolu. Deniz bir yanda, eski çağlardan kalma yapılar bir yanda. Rahtımın karşısında kubbelerle süslü ve önü insan kaynayan San Giorgio Kilisesi görünüyor. Yapının duvarlarındaki mozaikler parıl parıl parlıyor.’’
-Çözümleme Paragrafı:
Bir konunun çözümlendiği ya da kişinin psikolojik yapısının tahlili edildiği paragraf türüdür. Genellikle sanatsal metinlerde çokça kullanılır.
Örnek:
“Evet, her şey çürüyor, demek biz de çürüyeceğiz.” diye düşündü. Demek ki kendisi de çürüyecekti. Böyle hiçbir saadet görmeden, daha henüz beklerken, hayatını nasıl gaflet içinde geçirmiş olduğunu anladıktan sonra artık hiçbir şey yapma imkânı kalmadığını görerek çürüyüp gitmek ona pek insafsız, pek acı geliyordu. Saadetten mahrum olmak, daha gençliğinin baharında iken hayatının elinden uçup gitmesi bu delikanlıya çok ağır geliyordu.’’
–Açıklama Paragrafı:
Nesnelliğin ağır bastığı bir paragraf türüdür. Bir konunun basitten karmaşığa doğru, geniş kitlelerin anlayacağı şekilde yazılan paragraflara denir.
Örnek:
‘’Edebiyat eserlerinden seçme parçalan bir araya toplayan kitaplara “antoloji” denir. Yunanca’daki “anthos” (çiçek) ile “legein” (toplamak) kelimelerinden türemiştir. İlk antolojileri Eski Yunanlılar derlemişlerdir. Bilinen ilk antoloji MÖ II. yüzyılda derlenmiştir. “Çelenk” adındaki bu antolojinin derleyicisi Meleagros’tur.’’
–Tartışma Paragrafı:
Farklı bakış açılarına sahip olunan düşüncelerin birbirlerinin düşüncelerini çürütmeyi amaçladıkları paragraflardır.
Örnek:
‘’İyi konuşmasını bilen iyi yazmasını da bilirmiş. Konuştuğumuz gibi yazmak olacak iş midir? Yazıda hani bizim konuşmamızın ateşi? Sesimizi de kâğıt üzerinde gösterebilir miyiz? Yazı hiçbir zaman konuşmanın tıpkısı olamaz. Konuşurken karşımızdakine başımız, ellerimizin hareketleriyle sesimizin türlü yükselmeli, alçalmaları ile anlatabildiğimiz şeyleri yazı ile anlatamaz, duyuramayız.’’
Paragraflar konularına göre farklı çeşitlere ayrılırlar.
–Düşsel Paragraf:
Olağanüstü olay, kişi, yer ve durumlarla örülmüş paragraflardır.
Örnek:
‘’Bir zaman karanlık sulara öylece bakakaldı. Biraz önce batan geminin titrek halkaları hala sahilin taş duvarlarına vurmakta idi. Daha önce hiç böyle bir deniz canavarı gören olmamıştı. Doğrusu şimdiye dek canavarların gerçek olabileceğine hiç inanmamıştı. Sandıktaki kitapta neler anlatılıyorsa tek tek gerçekleşmekte idi.’’
–Mizahi Paragraf:
Amaca okuyucu güldürmek olan ancak güldürürken de düşündürmeyi amaçlayan paragraflardır.
Örnek:
“Kalabalık bir akşam yemeği sonrasında, kendisine bir konuşma yapması için ricada bulunulan büyüklerden biri, kalkıp yemekleri övmeye başlamış ve konuşmasını da uzatmış… Bir ara: “Bu güzel sofrada, eğer bir lokma daha yeseydim bu konuşmayı yapamayacaktım.” deyince, Aziz Nesin seslenmiş: “Efendiye bir tabak daha verebilir miyiz?”
NOT: Örneklerde çeşitli eserlerden alıntı yapılmış ve bu alıntılar tırnak içinde verilmiştir.