İsim olmamasına rağmen cümle içerisinde ismin yerini tutan, varlıkları ya da kişileri işaret yoluyla, soru yoluyla be belli belirsiz olacak şekilde karşılayan sözcüklere zamir denilmektedir. Zamirler tek başına kullanılınca herhangi bir ismi karşılamazlar. Zamirlerin anlam kazanabilmesi için gerekli olan unsur, bir ismin karşılamasıdır. Zamirlerin diğer bir adı adıldır. Adıllar yani zamirler yardımı ile dilde tasarruf sağlanmış olur. Bunun nedeni ise insan veya varlıkların adlarını cümlede tekrarlıyor olmak hem cümleyi uzatır hem de cümleyi olduğundan da karışık hale getirir. Bu sebepten dolayı varlıklar ‘’ben, sen, o, şu, bu’’ şeklinde kısa haliyle cümle içerisinde kullanılabilir. Zamirler ile ilgili bilmemiz gereken özellikler şu şekilde gösterilebilir.
- Zamirler ismin yerine kullanılır ve ismin yerini tutar.
- Zamirler isim çekim eklerini alarak kullanılabilirler.
Zamirler konusunu öğrenmek istiyorsak bu iki maddeyi aklımızdan çıkartmamamız gerekmektedir. Örnek verecek olursak: Ahmet’in yarın İstanbul’da olması gerek. Bu cümlede Ahmet ve İstanbul kelimeleri yerine zamir kullanılabilir. Onun yarın burada olması gerek. Onun ve burada zamirleri cümlede kullanım kolaylığı sağlamaktadır. Bir başka örnek ile konuyu pekiştirmelisiniz. Örneğin: Sena’nın salı günü Almanya’da olması gerekiyor. Sena ve Almanya yerine zamirler kullanılabilir. Onun Salı günü burada olması gerekiyor. Onun ve burada zamirleri ile cümle kurulmuştur.
Zamir Çeşitleri Nelerdir ve Kaç Başlıktan Oluşur?
Zamir çeşitleri 6 başlık altında incelenebilir. Zamir çeşitlerini şu şekilde sıralayalım:
- İyelik Zamiri
- Belgisiz Zamir
- İşaret Zamiri
- Soru Zamiri
- İlgi Zamiri
- Dönüşlülük Zamiri
Zamirleri tek tek inceleyerek konuyu daha iyi anlayabilirsiniz. O halde zamirleri ayrıntıları ile öğrenelim.
- İyelik Zamiri: Kişi yani şahıs isimlerinin yerine kullanılabilen zamir türüdür. Bu zamirler insan isimlerinin yerine kullanılabilir. Şahıs zamirleri şu şekildedir: Ben, sen, o, biz, siz, onlar.
Benim telefonum.
Onları geçen yıl İzmir’de gördüm.
Seni gördüğümüz zaman Bilal’de yanımızdaydı.
Sizler gelecek neslin umudusunuz.
Sen ve ben zamirleri ismin yönelme hal ekini (-e) alarak ‘’Sana ve bana’’ şeklinde kullanılabilir. Ayrıca şahıs zamirleri tamlayan halinde olarak isim tamlaması oluşturabilir. Örneğin:
Benim bisikletim.
Onların çiçeği.
Benim tarağım.
- Belgisiz Zamir: İsimleri belli belirsiz ve kesin olmayacak şekilde karşılayabilen zamirlerdir. Belgisiz zamirlerin tamamı şunlardır: birkaçı, biri, hepsi, pek azı, pek çoğu, herkes, bazısı, bazıları, tamamı, tümü, bir kısmı, bütünü, kimi, başkası, her biri, kimisi, hiçbiri, kimse… Örnek vermek gerekirse:
Hiçbiri daha önce denize girmedi.
Birkaçı bahçeye gül dikiyordu.
Tamamını satsak borcu karşılamaz.
Bazıları hayalleri ile yaşıyor.
Bazıları dün sabah geldiler.
Bütününü görmeden konuşamam.
Herkes öyle söylemez.
- İşaret Zamiri: İşaret zamirleri isimlerin yerini işaret yolu ile karşılamaktadır. İşaret zamirleri başlıca şu şekildedir: bu, şu, o, bunlar, şunlar, öteki, beriki, diğeri. İşaret zamiri olarak kullanılan ‘’bu, şu, o’’ sözcükleri Türkçede kullanımı ve anlamı ile dikkat çeker. Yakında bulunan varlığa ‘’bu’’, uzakta olan varlığa ise ‘’şu’’, daha da uzakta olan varlığa ‘’o’’ zamiri ile işaret edilir. Örneğin:
Buralar da park bulmak son derece zor.
Bu masa burada kalacak, diğeri yukarıya çıkacak.
Şunları gözümün görmeyeceği yere kaldırın.
Şurası uzak olabilir.
Evler beriki sokakta bulunuyor.
Şöylesi de geçerli olmaz.
Ayrıca önemli bir noktaya değinmek gerekiyor. Kişi zamiri olarak kullanılan ‘’o’’ ile işaret zamiri olarak kullanılan ‘’o’’ birbirine karışmamalıdır. Örneğin: O, bizim köyümüzün gölüdür. Bu cümlede ‘’o’’ gölün yerini tutmaktadır. O, dün gece evine geldi. Bu cümlede kullanılan ‘’o’’ sözcüğü şahıs zamiridir çünkü bir kişiyi kastetmektedir.
- Soru Zamiri: İsimleri soru yolu ile karşılayan zamirlerin tümüne verilen addır. ‘’Kim’’ ve ‘’ne’’ sözcükleri asıl soru zamirleridir. Diğer soru zamirleri ise bu sözcüklerden türetilerek oluşturulmuştur. Başlıca soru zamirleri: neyi, ne, neye, neyden, neyde, nereden, nereye, kime, kim, kimden, kime, hangimiz, hani, hangileri, kaçı, kaça, kaçımız… Örneğin:
Hangimiz ağlamadık?
Bu yaz nereye gideceksiniz?
Kaçı matematik çözebiliyor?
Mersinden bize ne getirdin?
Seni kimler gördü?
Piknik için yanında ne getirdin?
- İlgi Zamiri: ‘’-ki’’ eki Türkçede ilgi zamiri olarak kullanılır. İlgi zamiri her zaman için bitişik şekilde yazılmaktadır. İlgi zamiri herhangi bir ismin yerini tutmaktadır. Örneğin:
Ayşe’nin evi parka yakın, benimki uzaktı.
Bizimki bugün yine mutluydu.
Onunki benim oyuncağımdan daha güzel.
Ayşe’nin kitabı benimkinden daha güzel…
Mehmet’in sınavına kıyasla Ahmet’inki daha iyi.
- Dönüşlülük Zamiri: Yüklemdeki işi öznenin yaptığını belirtir. Kişi zamirleri ile kullanıldığı zaman pekiştirme yapar. Bu zamir çeşidine ‘’ dönüşlülük’’ denmesinin nedeni ise; yapılan işin yapan şahsa dönüşmesidir. Daha güçlü, pekiştirilmiş bir kişi zamiri olarak değerlendirilir. ‘’Kendi’’ sözcüğü dönüşlülük zamiridir. Dönüşlülük zamirine iyelik eki getirilebilir. Örneğin:
Evimi kendim aldım.
Parkuru ben kendim çaba sarf ederek geçtim.
Kendisini çirkin görme hastalığına yakalanmış.
O kendisi okula gitsin.
Kaymakam Bey, kendisi yola çıkmış.