Birbiri ile çelişkili özellikler oluşturan yani anlam bakımından da birbirinin karşıtı olan sözcüklere ‘’zıt anlamlı kelimeler’’ denilmektedir. Zengin-fakir, iyi-kötü, büyük-küçük gibi kelimeler karşıt anlam özellikleri gösterir. Örnek verecek olursak: ‘’zengin’’ kelimesini ele alarak inceleyelim. Bu kelime herhangi bir insanın elinde para denen unsurun ya da maddi maddi değeri olan eşyanın sayıca fazla olduğunu ifade etmektedir. Fakat bir de bu kelimenin ifade etmiş olduğu anlamın tam tersi olarak da elinde paranın veya maddi yönden değeri yüksek eşyanın hiç olmadığı insanlar mevcuttur. İşte bu durumu ifade etmekte olan sözcük de ‘’fakir’’ olarak bilinir. Görmüş olduğunuz üzere ‘’zengin-fakir’’ anlam bakımından birbirinin tam tersidir.
Dilimizi iyi şekilde kullanmak ve insanların kendilerini doğru-etkili şekilde ifade edebilmesini sağlamak için sözcük haznesinin oldukça geniş olması gerekir. Bilinmesi gereken önemli unsurlardan birisi de ‘’zıt anlamlı sözcükler’’ konusuna son derece hâkim olmaktır. Bu nedenle zıt anlamlı kelime listesi büyük-küçük demeden herkes tarafından kavranmalıdır. Şimdi zıt anlamlı sözcükler ile ilgili değinilmesi gereken iki önemli hususa göz atalım.
- Genel anlamda derecelendirme yapılabilen kavramların zıt anlamlısı mevcuttur. Örneğin soğuk, az, küçük gibi… Her sözcüğün de zıt anlamlısı olacak diye bir kaide yoktur.
- Fiillerin olumsuz hallerini kesinlikle zıt anlam olarak algılamamamız gerekmektedir. Fiilin olumsuzu ile zıt anlam oldukça farklıdır. Örneğin ‘’alçalmak’’ fiilinin zıt anlamlısı olarak ele alacağımız kelimenin olumsuzu ‘’alçalmamak’’ fiili değil de onun karşıtı olan ‘’yükselmek’’ fiili olmalıdır. Kafanızın karışmamasını istiyorsanız bu iki önemli unsura dikkat etmelisiniz.
Zıt anlamlı kelimelere örnek cümleler vererek açıklık getirelim.
Yazın başı pişenin kışın aşı pişer.
Tok, acın halinden anlamaz.
Akıllı düşman akılsız dosttan hayırlıdır.
İyi evlat babayı vezir, kötü evlat rezil eder.
Kurunun yanında yaş da yanar.
Akıllı düşününceye kadar, deli oğlunu verir.
Koridorun dar olmasına karşın, salon gayet geniş…
Evin hem içini hem dışını güzelce temizledim.
Morale çok, paraya ise az ihtiyacımız var.
Halterciler kısa, basketçiler uzun boyludur.
Ruhum hala genç, fakat bedenim yaşlandı.